• زوپیر یا زوپیروس، نام سردار شجاع سپاه داریوش بزرگ است که نقش بزرگی را در پیروزی بابل بدست داریوش ایفا کرد.
ماجرای آن اینگونه است که در 522 قبل از میلاد، یک مغ بنام گئومات ادعا کرد که بردیا پسر کوروش است و با این ترفند و دروغ چند ماهی هم بر تاج و تخت ایران چیره شد تا اینکه داریوش بزرگ، همراه با شش نفر دیگر ( هفت تنان ) این دزد تاج و تخت ایران را کشتند و از آن پس داریوش پادشاه ایران زمین شد.
این رویدادها زمینه‌ای را فراهم نمود که ایران با بحرانهای پر شماری روبرو شود. یکی از این بحرانها، شورش « نبوکدرچره » که خود را پسر « نبونید » می‌خواند پادشاهی را در بابل به دست گرفت.

داریوش بزرگ شتابان با سپاهی بزرگ به سوی بابل تاخت ولی در آنجا با دفاع بابلی ها روبرو گردید و با اینکه سپاه داریوش شهر را محاصره کرده بودند ولی پدافند بابلی‌ها شکسته نمی‌شد و دروازه‌های شهر همچنان بسته مانده بود.
تا اینکه زوپیر پسر مگابیزوس ( یکی از هفت تنان )، سردار دلیر سپاه داریوش اندیشید که با بریدن گوش ها و بینی خود، از داریوش بخواهد که او، به این بهانه که داریوش او را تنبیه کرده است، پروانه و اجازه پناهنده شدن به بابل بدهد، تا از درون بابل سبب واژگونی شهر شود.

داریوش با دیدن گوش و بینی بریده زوپیر او را دیوانه خواند، ولی زوپیر در پاسخ گفت : چون او می دانسته است که داریوش با برنامه او همنگر و همفکر نخواهد بود، او را در برابر کار انجام شده قرار داده است.
زوپیر به بابل پناه آورد و بابلی ها با دیدن گوش ها و بینی بریده زوپیر باور کردند که داریوش او را تنبیه کرده است و از روی این که، زوپیر بتواند از داریوش انتقام بگیرد در اختیار او سپاهی قرار دادند تا با داریوش بجنگد.
زوپیر در چندین جنگ با سپاه داریوش پیروزی هایی بدست آورد و این پیروزی ها دیگر هیچ گمانی برای بابلی ها نمی‌گذاشت. آنها کاملا بر این باور بودند که زوپیر دشمن سرسخت داریوش بزرگ است.
ولی آنها در اشتباه بودند در لحظه موعود زوپیر دروازه های شهر بابل را به روی سپاه داریوش باز کرد و سپاه ایران پدافند بابلی ها را در هم شکست و
« نبوکدرچره » از بابل پا به فرار گذاشت.
سپاه داریوش، شاه دروغین را پیگرد کرد تا اینکه او را به کام مرگ فرستاد. داریوش بزرگ به پاس خدمتی که زوپیر انجام داد او را به ساتراپی بدون خراج بابل برگزید.

هخامنشیان . تاریخ . ایران باستان

هر كدام ازشاهان ساساني تاج مخصوص به خود را كه بسيار شاخص است و همچنين مشخصات فردي خاصي داشتند و باستان شناسان توانسته اند آنها را از روي سنگ نگاره هايي كه به يادگار گذاشته اند شناسايي كنند

اردشير اول، موسس سلسله ساساني

درسال 205 ميلادي بابك پدر اردشير كه موبد آتشكده آناهيد در شهر استخر بودگوزهر حاكم استخر را از تخت به زير كشيد.پسر بزرگ بابك شاپور نام داشت و وليعهد او بود ولي به طرز اسرارآميزي درگذشت .اردشير كار پدر را ادامه داد و بر پارس و فراسوي آن سلطه يافت.اردوان پنجم به او حمله كرد ولي كشته شد و حكومت اشكاني منقرض گشت.به اين ترتيب آخرين شاه اشكاني از اردشير شكست خورد و سلسله ساساني جايگزين سلسله اشكاني شد .اردشير در شروع شاهنشاهي خود هم به كشورگشايي پرداخت وهم با روميان درگير شد. او توانست سرزمين وسيعي را به زير فرمان خود درآورد.

محوطه باستاني هگمتانه با مساحت قريب به 40 هكتار در داخل بافت كهن شهر همدان قرار دارد. با توجه به اينكه اين محوطه داخل شهر قرار دارد از سال 1349 تا 1354 تعداد هزار واحد خانه كه در اين منطقه واقع بودند خريداري شد و حدود پانزده هكتار از آن آزاد گرديد و حفاري در آن شروع شد. طي اين حفاري ديوار ده متري حصار شهر مشخص گرديد و داخل شهر خانه هاي متعددي با معماري زيبا از دل خاك بيرون آورده شدند. اشياي باستاني مكشوفه در موزه هگمتانه در معرض ديد عموم قرار گرفته اند
اين شهر پايتخت مادها بودو پس از آنها پايتخت تابستاني هخامنشيان شد .آثار دوره ماد و هخامنشي را نمي توان در اين منطقه از هم تفكيك كرد زيرا اين دو فرهنگ از هم جدا نيستند و كاملا مشابهند

ريتون طلايي به شكل سر بز - هگمتانه

دیسک اشکانی با نقش شیری که گوزنی را می درد، جنس: نقره ی طلاکاری شده، قطر: 16 سانتی متر، محل کنونی: یکی از کلکسیون های خصوصی

این دیسک با سه محل اتصالی که داشته در جلوی زین اسب نصب می شده.

تکوک به شکل شیر، جنس: نقره، طلا و سنگهای قیمتی، قدمت: سده ی دوم و نخست پیش از میلاد (دوره ی اشکانی)، اندازه: 30.5 در 18.6 در 35.5 سانتی متر، محل کنونی: موزه ی پاول گتی

سردیس سنگی، قدمت: سده ی دوم پس از میلاد (دوره ی اشکانی)، اندازه: 24 در 15 سانتی متر، محل کشف: ایران، محل کنونی: موزه ی هنرهای زیبای بوستون

دسته‌ها:موزه ی هنرهای زیبای بوستون, ایران باستان, اشکانیان, تاریخ

دسته به شکل گربه ی وحشی، جنس: برنز، اندازه: 11.6 در 30 سانتی متر، قدمت: سده ی نخست میلادی (دوره ی اشکانی)، محل نگهداری: موزه ی هنر کلیولند

مرجع: وبگاه موزه ی هنر کلیولند

دسته‌ها:موزه ی هنر کلیولند, ایران باستان, اشکانیان, تاریخ

انگشتر با نقش طاووس، جنس: طلا و عقیق، اندازه: 1.8 در 2.3 در 1 سانتی متر، قدمت: سده ی نخست و دوم میلادی (دوره ی اشکانی)، محل نگهداری: موزه ی هنر کلیولند

مرجع: وبگاه موزه ی هنر کلیولند

دسته‌ها:موزه ی هنر کلیولند, ایران باستان, اشکانیان, تاریخ

نقش برجسته ی دوره ی ساسانی از چال ترخان در نزدیکی ری، اندازه: 38.1 در 30.48 سانتی متر، محل کنونی: موزه ی هنر لوس آنجلس

دسته‌ها:موزه ی هنر لس آنجلس, ایران باستان, تاریخ, ساسانیان

کوزه ی سرامیکی ساخت شمال ایران در محدوده ی زمانی 3350 تا 2800 سال پیش، ارتفاع: 16.8 سانتی متر، پهنا: 16.7 سانتی متر، قطر: 11.3 سانتی متر، محل کنونی: موزه ی هنر لوس آنجلس

دسته‌ها:موزه ی هنر لس آنجلس, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تاریخ

ظرف سفالین به اندازه ی 15.3 در 20 سانتی متر، ساخت شمال ایران در محدوده ی زمانی 3350 تا 3000 سال پیش، محل کنونی: موزه ی هنر لوس آنجلس (این اثر در بازدید عمومی نیست.)

دسته‌ها:موزه ی هنر لس آنجلس, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تاریخ

دسته‌ها:موزه ی هنر لس آنجلس, ایران باستان, تاریخ, ساسانیان

نمونه ای از برنزهای لرستان، اندازه: 15.2 در 22 سانتی متر، قدمت: 1000 تا 650 پیش از میلاد، موزه ی هنر لوس آنجلس

دسته‌ها:لرستان, موزه ی هنر لس آنجلس, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تاریخ

دسته‌ها:لرستان, موزه ی هنر لس آنجلس, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تاریخ

عکس* بالا، تصویری از نبرد شاپور اول ساسانی (سمت راست) با امپراتور روم والرین (سمت چپ) را نشان می دهد. جنس این اثر از ساردونیکس یا عقیق یمانی است و اکنون در( BnF  (Bibliothèque nationale de France قرار دارد.

* © Marie-Lan Nguyen / Wikimedia Commons

واژه ی اردشیر در فارسی میانه به صورت ارتخشتر مرکب از ارتا به معنای مقدس و خشتر به معنای شاه است. اردشیر، پسر بابک،  بنیان گذار سلسله ی ساسانی است. او در دوره ی اشکانیان فرمانروای شهر استخر در فارس بود ولی پس از مدتی علیه اشکانیان قیام کرد و پس از تصرف شهرهایی در ایران، در سه نبرد اردوان آخرین شاه اشکانی را شکست داد و شاهنشاهی ساسانی را بنیان نهاد. داستان آغار ساسانیان در شاهنامه ی فردوسی نیز آمده است. اگرچه من در منابع تاریخی سخنی از حضور اردشیر در قصر اردوان، چنان که در شاهنامه آمده است، ندیدم ولی بازگویی داستان عاشقانه ای که طبق شاهنامه ی فردوسی به آغاز سلسله ی ساسانی می انجامد، خالی از لطف نیست. البته این داستان در کتاب «کارنامک ارتخشتر پاپکان» (کارنامه ی اردشیر بابکان)، که از متون تاریخی-افسانه ای به جا مانده از دوره ی ساسانی به زبان پهلوی است، نیز ذکر شده است.

در داستان شاهنامه، اردوان، شاه اشکانی، پس از شنیدن برومندی و هنرمندی اردشیر پسر بابک در نامه ای از بابک تقاضا می کند که اردشیر را به کاخ او روانه کند

یکی نامه بنوشت پس اردوان    سوی بابک نامور پهلوان

که ای مرد بادانش و رهنمای    سخن‌گوی و با نام و پاکیزه‌رای

شنیدم که فرزند تو اردشیر    سواریست گوینده و یادگیر

چو نامه بخوانی هم‌اندر زمان    فرستش به نزدیک ما شادمان

ز بایسته‌ها بی‌نیازش کنم    میان یلان سرفرازش کنم

و بدین ترتیب اردشیر جوان راهی قصر اردوان می شود تا هم صحبت فرزندان اردوان باشد. اردوان نیز او را چون فرزندان خود ارج و قرب می نهد. ولی این ارج چندان نمی پاید زیرا یک روز که اردشیر به همراه اردوان و چهار پسرش به شکار رفته بود، گوری را شکار می کند. اردوان با دیدن گور شگفت زده می شود و به تمجید از شکارکننده ی گور می پردازد و در این هنگام یکی از پسران اردوان مدعی می شود که او گور را شکار کرده و به دنبال شکار جفت آن نیز هست. اردشیر این سخن ناروا را تاب نمی آورد و ادعای فرزند اردوان را دروغ می شمرد. در این میان اردوان بر اردشیر خشم می گیرد و به او دستور می دهد که به کار در اصطبل مشغول شود

برو تازی اسپان ما را ببین    هم آن جایگه بر سرایی گزین

بران آخر اسپ سالار باش    به هر کار با هر کسی یار باش

بیامد پر از آب چشم اردشیر    بر آخر اسپ شد ناگزیر

اردشیر دلشکسته نامه ای به پدر خود می نویسد و به شرح ماجرا و شکایت از اردوان می پردازد. بابک در پاسخ او را نصیحت می کند که به عذرخواهی از شاه بپردازد. پاسخ بابک به اردوان در متن پهلوی «کارنامک ارتخشتر پاپکان» چنین است:

«اپش (پاپک) پت پاسخون، او ارتخشیر کرت نپشت، کوتو نی داناگیها کرت کذت چیژی کی زییان نی اژش شایست بوذن اپاک و چورکان ستیژک بُرت، و سخون درشت ادواچیها اوبش گپت. و کنوچ بوچشن گوی پت پشیمانیک اوهی، چی داناکان گپت استت کو : دوشمن پت دوشمن این نی توان کرتن کی هیچ ادان مرت هیچ کنشن ی خویش اوبش رسذ!

اینچ گپت استذ کو: آن کس موست آچارمند مه دیه کی جویذ هچ اوی نی و چارت»

ترجمه ی این متن به فارسی امروزی به این شرح است:

«پس (بابک) به پاسخ سوی اردشیر نوشته کرد که تو نادانیها کردی، چونکه به چیزی که زیان از آن نشایست بودن، با بزرگان ستیزه بردی و سخن درشت و ناگفتنی ها بدو گفتی. اکنون پوزش گوی و به پشیمانی گرای، چه دانایان گفتند که: دشمن به دشمن آن نتواند کردن که از نادان مرد به سبب کرده ی خویش به او رسد!

این نیز گفتند که: آن کس (را) از خود میازار که تو را از وی گریز نیست.»

متن شاهنامه نیز مطابقت کاملی با متن پهلوی دارد آنجا که در نامه ی بابک در پاسخ به اردشیر آمده است که

نکردی به تو دشمنی ار بدی    که خود کرده‌ای تو به نابخردی

کنون کام و خشنودی او بجوی    مگردان ز فرمان او هیچ روی

همچنانکه اردشیر به کار اسبان مشغول است، دست روزگار نقشه ها برای وی دارد. از قضا در کاخ اردوان دختری زیبارو به نام گلنار هست که آرام دل اردوان است و اردوان روز خود را با دیدن این زیباروی خوش یمن می کند و چنان به او اعتماد دارد که کلید گنج ها نیز در دست اوست.

که گلنار بد نام آن ماه‌روی    نگاری پر از گوهر و رنگ و بوی

بر اردوان همچو دستور بود    بران خواسته نیز گنجور بود

بروبر گرامی‌تر از جان بدی    به دیدار او شاد و خندان بدی

نگارگری از شاهنامه ی بایسنقری در مورد اردشیر، گلنار و اردوان

این تندیس سیمین (نقره ای) متعلق به دوره ی نیا-ایلامی (Proto-Elamite) در جنوب باختری ایران است. این اثر بین 3900 تا 4100 سال پیش ساخته شده، بلندی آن 16.3 سانتی متر است و اکنون در موزه ی متروپولیتن نگهداری می شود.

نشان دادن حیوانات در حالت و فرم انسانی در دوره ی نیا-ایلامی معمول بوده همچنان که در این تندیس نیز گاوی را می بینیم که لباسی پارچه ای به تن دارد و دو زانو نشسته است. گردن پهن این تندیس به شانه ها و بازوانی انسان مانند منتهی می شود که در نهایت به سمی ختم می شود که گلدانی را نگه داشته است.

کاربرد اصلی این مجسمه مشخص نیست ولی لباسی که به همراه آن یافته شده این تئوری را محتمل می سازد که این تندیس عمدا به خاک سپرده شده است، شاید به عنوان بخشی از آیین یا جشنی.

توضیحات برگرفته از وبگاه موزه ی متروپولیتن نیویورک

دسته‌ها:موزه ی متروپولیتن, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تمدن ایلام, تاریخ

بشقاب با نقش شاه ساسانی، جنس: نقره، قدمت: سده ی ششم میلادی، ارتفاع: 4.1 سانتی متر، قطر: 22 سانتی متر، محل نگهداری: موزه ی میهو

کاسه ی دسته دار، جنس: نقره، قدمت: سده ی نهم تا هفتم پیش از میلاد، ارتفاع: 5.3 سانتی متر، قطر: 12 سانتی متر، محل کشف: شمال غربی ایران، محل نگهداری: موزه ی مهیو

بر بدنه ی این کاسه نقش چهار گاو که هر کدام به وسیله ی دو گربه سان شکار شده اند به چشم می خورد و انتهای دسته ی این ظرف به شکل دو مرغابی ساخته شده است. این ظرف از نظر ساختار شباهت زیادی به ظرف های یافته شده در شمال و غرب ایران خصوصا ظروف سفالین مارلیک دارد.

مرجع: وبگاه موزه ی میهو

جام با نقش سه کرکس (که سر آنها به صورت سه بعدی تصویر شده) و غزالان بر زمین افتاده، جنس: طلا، قدمت: سده ی دوازدهم یا یازدهم پیش از میلاد، محل کشف: شمال غرب ایران، محل کنونی: موزه ی میهو

توضیح: بر اساس سر کوچک که با زاویه ی راست از جام بیرون زده، مدل چشم ها، نوک دراز و باریک حدس زده می شود آنچه بر روی این جام نقش شده کرکس است نه عقاب.

مرجع: وبگاه موزه ی مهیو

ظرف ترکیبی با شکل خاص، جنس: نقره، قدمت: سده ی هشتم تا ششم پیش از میلاد، اندازه: 24.2 در 21.9 سانتی متر، محل کشف: شمال غربی ایران، محل نگهداری: موزه ی میهو

این ظرف به شکل دو شیر غرنده است که پاهای جلوی هر یک بر روی شانه ی دیگری فرود آمده و پاهای عقبی شان بر روی گاوی که بر زمین افتاده قرار دارد. دو شیر به صورت متقارنی (نه به صورت آیینه ای) تجسم شده اند. در بخش پسین دهانشیری که بر روی سر گاو ایستاده است، سوراخی ساخته شده که به صورت دهانه ی فواره عمل می کند. دهان شیر دوم کاملا بسته است ولی در عوض در بخش پسین سر آن سوراخی برای پر کردن ظرف از آب ساخته شده است. دهانه ی این سوراخ به گونه ای است که حدس زده می شود این دهانه قابل بستن بوده.

بدن هر شیر از دو بخش استوانه ای بالایی و پایینی تشکیل شده است که بخش اتصال آنها مشخص است. پاهای جلویی هر شیر به صورت لوله مانند عمل می کنند و اجازه می دهند تا آب از سوراخ پرکننده به سوراخ فواره مانند جریان یابد. بدن گاو که آن نیز از استوانه ای توخالی تشکیل شده است، به صورت پایه برای ظرف عمل می کند و ارتباط داخلی ای بین بدن شیرها و بدن گاو وجود ندارد.

مرجع: وبگاه موزه ی میهو

جام تخم مرغ شکل، جنس: طلا، ارتفاع: 16.5 سانتی متر، قطر: 9 سانتی متر، قدمت: سده ی یازدهم یا دوازدهم میلادی، محل کشف: شمال یا شمال غرب ایران، محل نگهداری: موزه ی میهو

این جام شباهت بسیار زیادی به جام های طلای مارلیک (به دست آمده از گور بیست و ششم) دارد. البته شکل تخم مرغ مانند این جام بیشتر تحت تاثیر هنر میانرودان بوده و این فرم در ایران رواج چندانی نداشته.

مرجع: وبگاه موزه ی میهو

دسته‌ها:موزه ی میهو, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تاریخ

تصویری از جامی با نقش شیر و بز کوهی . استفاده از این جامها بین سالهای 1400 و 1000 پیش از میلاد در شمال ایران گسترش داشته. جنس این جامها از طلا، نقره و برنز بوده. این جامهای بزرگ از ورقه ی نازکی از فلز ساخته می شده و سپس با نقش بزکوهی، اسب، شیر یا پرنده تزیین می شده. دو جام ساخته شده از برنز و نقره به شماره های 134685 و 134387 در موزه بریتانیا قرار دارند. جزییات تصویر نقش بسته بر جام بالا را در شکل زیر می توان دید که در آن یک شیر بالدار به بزی حمله کرده است. شیر بالدار و بز هر دو از نمادهایی ایت که در اشیا باستانی ایران بسیار به کار می رفته.

تصویر بالا در چوبی جعبه ای را نشان می دهد که برای نگهداری تندیس ها به کار می رفته که احتمالا در نیایشگاهی قرار داشته. تصویر روی در داریوش اول (521-486 پیش از میلاد) در سمت راست را نشان می دهد که لباس فرعون بر تن دارد و در حال پیشکش هدیه ای به خدای- آنوبیس است. و شخص ایستاده در سمت چپ ایسیس است. این اثر با شماره ی AES 37496 در موزه ی بریتانیا قرار دارد.

دسته‌ها:موزه ی بریتانیا, هخامنشیان, ایران باستان, تاریخ

این تندیس سیمین (نقره ای) متعلق به دوره ی نیا-ایلامی (Proto-Elamite) در جنوب باختری ایران است. این اثر بین 3900 تا 4100 سال پیش ساخته شده، بلندی آن 16.3 سانتی متر است و اکنون در موزه ی متروپولیتن نگهداری می شود.

نشان دادن حیوانات در حالت و فرم انسانی در دوره ی نیا-ایلامی معمول بوده همچنان که در این تندیس نیز گاوی را می بینیم که لباسی پارچه ای به تن دارد و دو زانو نشسته است. گردن پهن این تندیس به شانه ها و بازوانی انسان مانند منتهی می شود که در نهایت به سمی ختم می شود که گلدانی را نگه داشته است.

کاربرد اصلی این مجسمه مشخص نیست ولی لباسی که به همراه آن یافته شده این تئوری را محتمل می سازد که این تندیس عمدا به خاک سپرده شده است، شاید به عنوان بخشی از آیین یا جشنی.

توضیحات برگرفته از وبگاه موزه ی متروپولیتن نیویورک

موزه ی متروپولیتن, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تمدن ایلام, تاریخ

این اسکلت ها، که دو نفر در آغوش یکدیگر را نشان می دهند، در سایت باستانی حسنلو در آذربایجان غربی یافته شده اند. تخمین زده می شود که این افراد هشتصد سال پیش از میلاد زندگی می کردند. به جز تخته سنگی که در بالای سر شخص سمت چپ قرار دارد، هیچ شیء دیگری به همراه این دو اسکلت یافته نشده است.

مرجع: وبگاه موزه ی باستانشناسی و مردمشناسی دانشگاه پنسیلوانیا

دسته‌ها:موزه ی باستانشناسی و مردمشناسی دانشگاه پنسیلوانیا, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تپه حسنلو, تاریخ

همه ی ما درباره ی لوح کوروش پس از فتح بابل، که بسیاری افراد از آن به عنوان نخستین دستاورد بشری در زمینه ی حقوق بشر یاد می کنند، بسیار شنیده ایم. هرچند روش و منش کوروش به زمان و مکان خاصی وابسته نیست ولی ارزشمندی بیشتر ِ این یادگار تاریخی ِ ما وقتی آشکارتر می شود که در بستر زمان به آن بنگریم. به این معنا که میزان تفاوت رویکرد کوروش را با همعصران او مقایسه کنیم. به عنوان مثال رفتار آشوربنیپال مهمترین پادشاه آشور، که یکی از بنام ترین شاهان دنیای باستان است و حدود 100 سال پیش از کوروش می زیسته را بازگو می کنم. در لوح های به جا مانده از آشوربنیپال زمانی که او شرح جنگاوری خود را بازگو می کند، دریایی از خشونت، شقاوت، کینه و انتقامجویی موج می زند و به وضوح او از همه ی رفتارهای خود با سرفرازی یاد می کند و به شقاوتهایش می بالد.

این بخشی از رفتار آشوربنیپال با ایلامیها در لوحی است که به دستور خود او نگاشته شده است [1]:

من شوش را فتح کردم. به قصرهایشان وارد شدم و گنج هایشان را که پر از طلا، نقره و وسایل مختلف بود گشودم. گنجهای سومر، اکده و بابل که پادشاهان پیشین ایلام به دست آورده بودند را گشودم. شیپورهای مسی براقش را در هم کوبیدم و خرد کردم. من زیگورات (زیارتگاه) شوش را ویران کردم. زیارتگاههای ایلام را به نابودی کشاندم. مقبره های پادشاهان جدید و قدیم ایشان را ویران ساختم. آنها را دز برابر آفتاب گذاشتم و استخوانهایشان را به سرزمین آشور بردم. من ایالتهای ایلام را ویران ساختم و بر زمین شان نمک پراکندم.

در بخش دیگری از همین لوح می خوانیم [2]:

“من قبور پادشاهان قدیمی و جدیدش را که از ایشتار پروردگار من نهراسیده بودند…ویران ساختم … من در فاصله بک ماه و بیست و پنج روز، ایالت ایلام را تبدیل به یک ویرانه کردم… من دختران شاهان، زنان شاهان، تمام خانواده قدیمی و جدید شاهان ایلام را، شهربانانش را، ساکنین مرد و زن… چهار پایان بزرگ و کوچک را که تعدادشان از ملخ بیشتر بود، بمنزله غنیمت به مملکت آشور فرستادم…ندای انسانی، صدای سم چهارپایان بزرگ و کوچک، فریادهای شادی… به دست من از آنجا رخت بربست.”

همچنین در شرح جنگ او با برادرش شاماش-شوم-اوکین که پادشاه بابل بود می خوانیم [3]:

در بابل لشکرهایی به ریاست شاماش-شوم-اوکین در برابر آشوربنیپال مقاومت می کردند در حالیکه از کمک غرب و آرامیان بابل خبری نبود. او تا جای ممکن مقاومت کرد ولی در نهایت شهر به کمبود و بیماری دچار شد به گونه ای که حتی از گوشت انسان تغذیه کردند. در نهایت شاماش خود را برای مردمی که این سختی ها را تحمل کردند به عنوان قربانی در آتش می افکند و به این ترتیب دروازه ها باز می شود و آشوربنیپال به بابل وارد می شود. او دستور جدا سازی زبان سربازان را می دهد و بدن کشتگان را به حیوانات درنده می سپارد…جمله ای که در پایان داستان فتح بابل به دست آشوربنیپال در کتاب A history of Babylonia and Assyria آمده است چنین است: او با بابل همانگونه رفتار کرد که نیاکانش رفتار کرده بودند، شهر را در سکوت مرگ فرو برد.

نقش برحسته ی بالا ویران ساختن شهری توسط سربازان آشوربنیپال را به تصویر کشیده است. شعله هایی که در بخش بالایی تصویر به چشم می خورد حکایتگر به آتش کشیدن این شهر است [4].

[1] ویکی پدیای انگلیسی

[2] کتاب “ایران لوک پیر” نوشته ی محمد علی اسلامی ندوشن

[3] کتاب A history of Babylonia and Assyria نوشته ی Robert William Rogers

[4] کتاب The arts of Assyria نوشته ی

Parrot, André

میانرودان, هخامنشیان, ایران باستان

سارویه نام کتابخانه ای بوده در دژی کهن به همین نام در شهر جی سپاهان (اصفهان کنونی). این دژ دارای دالانهای متعددی بوده و به همین دلیل در ابتدای حمله ی اعراب کتابهای سارویه از دسترس محفوظ ماندند. ابن یمین، ابوریحان بیرونی، ابومشعر بلخی و حمزه ی اصفهانی درباره ی کتابخانه سارویه مطالبی را نقل کرده اند. ابن یمین خود بخشی از این کتابها را در بغداد دبده است. بنا به گفته‌ی او، بخشی از دالانهای دژ سارویه در سال 350 ه.ق. فرو می ریزد و کتابها آشکار می شوند. کتابهای این کتابخانه بر روی پوست درخت نوشته شده بودند و خطی که کتابها بدان نگاشته شده بودند برای مردمان آن زمان نا آشنا بوده. این کتابها را به دستور خلیفه ی وقت به بغداد می برند. گویا همه ی این کتابها به مرور زمان نابود شده اند.

منابع:

1- Historical aspects of cataloging and classification By Martin D. Joachim

World Encyclopedia of Library and Information Services By Robert Wedgeworth -2

3- ویکی پدیای فارسی

واژه ی پهلوی سنمُرو( Senmurv) نام یکی از موجودات افسانه ای ایران است. سنمرو موجودی است نیمه پرنده و نیمه پستاندار که چون پستانداران به فرزند خود شیر می دهد و در بسیاری از آثار ساسانی به صورت ترکیبی از اژدها و طاووس کشیده شده است. او که دوست انسان و دشمن هر نوع مار و نیروی شیطانی است، بر بالای درختی لانه دارد که دانه های آن بیماری و بدی را از وجود انسان دور می کند.

در افسانه های اخیرتر فارسی مانند شاهنامه ی فردوسی پرنده ی افسانه ای سیمرغ را می بینیم که در بالاترین قله ی رشته کوه البرز خانه دارد. سیمرغ شاهنامه پنجه های شیر، پر طاووس، دم مار مانند و سر شیر مانند دارد. اوست که زال پدر رستم را پرورش می دهد و با پر افسانه ای خود که درمان کننده ی زخم هاست زاده شدن رستم را آسان می کند.

سیمرغ در منطق الطیر عطار در کوه قاف لانه دارد و پرندگان در جستجوی او که تمثیل وجود مطلق الهی است، کوه ها و بیابان ها را طی می کنند و در نهایت از هزاران مرغی که به جستجوی او رفته اند تنها سی مرغ به انتهای راه می رسند و زمانی که به حریم سیمرغ قدم می نهند و با او سخن می گویند، سیمرغ آیینه ای در برابر آنها می نهد و چون نگاه می کنند می بینند که خود آن سی مرغ، سیمرغ شده اند و وجود سیمرغ چیزی نیست جز خود آن سی مرغ. در حقیقت عطار سر یکی شدن انسان و خدا را اینگونه بیان می کند.

پیوند آثار در موزه ی والترز: 1 – 2- 3- 4

موزه ی لوور, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تاریخ

عکسهای زیر نمونه ای از ظروف و گلدانهای شیشه ای دوره ی ساسانی است. برای اطلاعات بیشتر در مورد شیشه سازی در دوره ی ساسانی می توانید به کتاب Sasanian and post-Sasanian glass in the Corning Museum of Glass نوشته ی David Whitehouse, Robert H. Brill مراجعه کنید. عکسهای زیر انتخابی از همین کتاب و صفحه ی ویکی پدیای انگلیسی درباره ی شیشه ی ساسانی است.

 متن زیر ترجمه گزیده هایی از کتاب Women in Ancient Persia نوشته Maria Brosius است. این کتاب در سال ۱۹۹۸ چاپ شده. من کتاب را خط به خط نخوانده ام ولی نکاتی را که به نظرم جالب بود، اینجا یادداشت کردم (مانند متن های پیشین نوشته های آبی رنگ برداشت های شخصی است). دلیل انتخاب این کتاب شاید این بود که از دید من چگونگی رفتار هر جامعه با زنان محکی است از پیشرفتگی فرهنگی آن جامعه. (در متن زیر Q=quarts)

با بررسى لوح های تخت جمشید که به (PFT (Persepolis Fortification Tablets معروفند در كنار منابع يونانى و بابلی اطلاعات بسيارى در مورد وضع مالى و اجتماعى زنان دوره هخامنشی ميتوان به دست آورد:

۱- مالكيت مستقلات

بنا بر PFT و نیز منابع یونانی ميتوان نتيجه گرفت كه زنان دربار به طور قطع داراى املاکی نه تنها در ساتراپ خود بلكه در ساتراپ هاى ديگر بودند.(این به معنای نفی مالکیت در مورد زنان عادی نیست.) فعاليت اقتصادى اين زنان تنها به مالكيت محدود نبوده بلكه به گونه فعالى در مديريت اين املاك دخالت داشتند. گواه اين امر وجود مهر هاى شخصىِ آنها(نمونه هایی از این مهرها رو از کتابهای دیگر به زودی در وبلاگ قرار خواهم داد.) و همچين نامه هایی است كه حاوى دستورات مدیریتی آنهاست. نمونه ای از كنترل كامل زنان بر املاکشان، مداركى است كه دال بر دريافت مبالغی از اجاره دادن املاك است (به عنوان مثال در مورد Artim). دليل ديگرى بر استقلال اقتصادی آنها، لوح های مربوط به ثبت پرداخت هاى سفر در PFT است که نشان می دهد كه پرداخت به صورت مستقل و به شخص صورت می گرفته.

براى من اين موضوع (وجود مهر شخصى و استقلال كامل در اداره املاك) كه حاكى از پذيرش زنان به صورت عناصر مستقل اجتماعى توسط جامعه اى در ۲۵ قرن قبل است، بسيار جالب توجه بود.

۲-آنچنان كه از PFT در مییابیم نرخ كاركنان زن و مرد متعادل بوده و زنان در گروه هاى كارى (پاشاب) حضورى به پر رنگى مردان داشتند. رياست این گروه هاى كارى، به تناسب می توانسته به عهده زنان (با عنوان آراشارا پاشابنا arashara pashabena) نیز باشد. در PFT حتى حقوق اين افراد ذكر شده كه ۳۰Q شراب، ۵۰Q غله و گوشت بوده. البته آنچنان كه از PT 6 ميتوان فهميد، پرداخت علاوه بر اجناس به صورت نقدى نيز وجود داشته.

از نكات جالب ديگر اين است كه حقوق كاركنان بر اساس تخصص و کیفیت كار آنان تعين می شده نه جنسيت، و حقوق كاركنان زن و مرد برابر بوده. تنها مورد تفاوت حقوق در كارهاى غيرتخصصى است كه در آن مردان ۳۰Q و زنان ۲۰Q غله دريافت ميكردند.

۴-كاركنان زن علاوه بر حقوق، پس از تولد نوزادشان پاداش نیز مى گرفتند.

۵- مقايسه نرخ ثبت شده نوزادان دختر و پسر در PFT نشان ميدهد كه به هيچ عنوان كشتن یا جلوگیری از تولد نوزادان دختر در جامعه هخامنشی وجود نداشته.

۶-زنان دربار هخامنشی داراى نفوذ سياسى نسبتأ زيادى بودند. گرچه موضوع قضاوت به عهده شاه بوده، ولى پس از تصميم شاه، زنان ميتوانستند موجب تجديد نظر در حكم و تغيير چگونگى اجرای حكم شوند (مانند Parisatis و Amestris).البته شرط لازم اين موضوع، پيگيرى اجراى حکمی عادلانه تر بوده نه مقاصد شخصى، و اگر خلاف اين میبود، خود مورد باز خواست شاه قرار مى گرفتند. در ميان این زنان مادر شاه جايگاه ويژه اى داشته. جالب اينجاست كه در چشم یونانیان توانايى هاى زنان در دستگاه حكومت هخامنشی نشانى از ضعف هخامنشیان و کمبود كنترل به حساب مى آماده است. كلا یونانیان به صورت عام نوع زن را خطرى براى پایداری سياسى مى ديدند. بنا بر ديد آنان، زن به دنيايى كه قوانين آنرا مردان ميگذارند تعلق ندارد. هرودوت زنان ايران را داراى استقلال كامل از همسرانشان وصف ميكند. در تمام نوشته هاى يونانى زنان دربار ايران فعال و خطرناك وصف شده اند و از ديد هرودوت آنان به تضعیف قدرت شاه، و دخالت در امور سياسى متهم ميشوند.

۸- فرزندان ايرانيان برجسته توسط زنان آموزش مى ديدند.

۹- اینکه کمتر آثار هنری ای با موضوعیت زن از دوره هخامنشی باقیمانده، دلیل بر عدم وجود چنین آثاری از اصل نیست. نویسنده با استناد به موارد بسیاری در فصل چهارم کتاب (که در حوصله این چند خط نیست) این موضوع را نشان می دهد.

هخامنشیان, ایران باستان, تاریخ, زنان

در سمت چپ شکلهای ۱ تا ۴، برگرفته از کتاب Forgotton Empire ، مهرهای استوانه ای که نقش سمت راست حاصل آنهاست نشان داده شده.

شکل ۱.محل نگهداری موزه بریتانیا (‌British Museum)، شماره ANE 89132، ارتفاع : ۳.۷ س.م.، قطر : ۱.۷ س.م.

توضیح: شاه شخصی است که ایستاده و تیر را به سوی شیر نشانه رفته. دو اسب بر شیر افتاده می تازند. این صحنه با دو درخت خرما از متنی که به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی نگاشته شده، جدا شده است. ترجمه متن اینگونه است: من داریوش هستم شاه. (البته تنها در متن بابلی واژه بزرگ هم اضافه شده : من داریوش هستم شاه بزرگ). این مهر در مصر پیدا شده است.